een van de onderwerpen uit het dossier

Een korte ZEEWIER geschiedenis

Nederland

Het wild plukken van zeewier is in Nederland bij wet verboden. Maar het kan weleens gebeuren dat in Zeeland een bus met Aziatische toeristen aankomt die bij de Oosterschelde kelp of zeesla gaan lostrekken. Anders dan Nederlanders zijn veel Aziaten volkomen vertrouwd met het eten van zeewier.

Nederland heeft nauwelijks een historie met zeewier. Dat komt door de zandkusten. Zeewier heeft een harde ondergrond nodig, zoals de rotskusten van Frankrijk of Zuid-Engeland. Maar met de Watersnoodramp in 1953, vertelt Marieke Brown van Stichting Zeewierwijzer, zijn de kansen in Zeeland gekeerd. ‘Toen zijn basaltblokken in de Oosterschelde gelegd voor de versteviging van de kustlijn. Daar kan zeewier op groeien, waardoor we nu zo’n 220 zeewiersoorten hebben in Nederland. Vergelijk dat met Ierland, waar minimaal zeshonderd soorten zijn. Daar bestaat al veel langer een zeewiercultuur. Wat dat aangaat is de cultuur hier nog vrij jong.’

Azië

In Azië is zeewier duidelijk aanwezig. Elke 6de februari viert men in Japan ‘De Dag van het Zeewier”. Toen Marieke Brown zelf eens het land bezocht, kreeg ze Kombu (een bruinwier) in haar soep en bij de borrel  snackvelletjes van Nori (een roodalg). ‘Zeewier ligt daar ook in grote hoeveelheden in de supermarkten. Dat ze het daar zoveel eten, is waarschijnlijk één van de redenen dat mensen in Japan gemiddeld langer leven dan op andere plekken in wereld en minder cardiovasculaire problemen hebben.’ Recent Japans onderzoek wijst inderdaad op een correlatie tussen het bijna dagelijks eten van zeewier en een verminderde kans op een hartinfarct.

Zeewier (Kelp)

Maar ook Europa zelf, en de Verenigde Staten, hebben een lange (hoewel vergeten) historie met zeewier. In Groot-Britannië en Ierland eet men het al duizenden jaren, schrijft de Welshe microbioloog Jessica Adams van de Universiteit van Aberystwyth. Volgens haar was zeewier tot honderd jaar geleden een alledaags ingrediënt in de Britse kustgebieden. Bovendien stond zeewier in de zeventiende eeuw aan het begin van de Britse chemische industrie, toen uit kelp (een bruinwier) soda werd gewonnen. Soda was een belangrijke grondstof voor de zeep- en glasindustrie.

Alginaten

De vraag naar soda uit kelp was  vooral groot toen tijdens de Napoleontische oorlogen begin negentiende eeuw de export van Spaanse Barilla-soda stil kwam te liggen. Na de terugkeer van vrede in Europa verloor de kelpindustrie echter de slag met de goedkopere Barilla. Vervolgens won men vooral jodium uit kelp, totdat het eind negentiende eeuw voordeliger werd om mineralen uit Chili te importeren. Rond die tijd ontdekten ze dat zeewier ook alginaten bevat. En ruim een eeuw later zijn die alginaten nog steeds een belangrijk zeewierderivaat, ook in Nederland. Denk aan E-nummers 400-407 in tandpasta, ijs of chocolademelk (alginaat wordt gebruikt als verdikkingsmiddel en stabilisator). Alginaat is nog steeds in gebruik voor wondverband en voor gebitsafdrukken bij de tandarts. Marieke Brown: ‘Het schijnt dat mensen ook in de Romeinse tijd een stukje zeewier op een snee legden, voor een snellere wondgenezing. Tegenwoordig zijn er pleisters waarin zeewier is verwerkt: omdat het goed vocht opneemt, droogt de wond sneller op en bovendien plakt het niet aan de wond.’

Zeewier als Bemester

In de land- en tuinbouw kunnen zeewierproducten gekocht worden als bemester en bodemverbeteraar. Ook dat heeft een lange geschiedenis. Op een Kanaaleiland als Jersey, voor de Franse kust, is het net als in Nederland illegaal om zeewier te plukken. Maar als na een herfststorm grote bergen zeewier zijn aangespoeld, worden die nog steeds met tractors verzameld, meegenomen en over boerenland verspreid. Dit is een eeuwenoude gewoonte, ook buiten Jersey.

Om bar land vruchtbaar te maken, is sinds jaar en dag de grondstof ‘potas’ gebruikt. Oorspronkelijk won men dit uit verbrand hout, maar in de achttiende eeuw werd in Schotland ontdekt dat potas ook uit het as van zeewier te halen valt. Dit zeewieras kreeg de naam ‘kelp’, waar men later de soortnaam voor bruinwieren voor gebruikte.

Zeewier als buskruit

Ten tijde van de Eerste Wereldoorlog waren de Verenigde Staten grootverbruiker van potas. De grondstof was noodzakelijk voor het vruchtbaar maken van armoedige zandgronden. Het probleem was dat de VS afhankelijk waren van de import van potas uit mijnen in het Duitse keizerrijk. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, zette Duitsland zijn export stop; vooral omdat potas ook een ingrediënt van buskruit was. Omdat de Amerikaanse regering zich al voor de oorlog zorgen maakte over de te grote afhankelijkheid van Duitsland voor de import van potas, was al gekeken of de kelpwouden voor de kust van Californië niet een alternatief konden zijn voor de Duitse mijnen. Met het uitbreken van de oorlog stampte men de Californische kelpindustrie versneld uit de grond, beschrijft de Amerikaanse historicus Peter Neushul in een studie.

Aceton

Dat gebeurde niet alleen om schrale Amerikaanse landerijen te kunnen bemesten, maar ook omdat uit kelp de stof aceton gewonnen kon worden. Met aceton maakte men cordiet, een rookloos explosief dat de Britten nodig hadden voor hun geweren. Het Amerikaanse munitiebedrijf Hercules Powder Co zette in de oorlogsjaren een fabriek op met 1200 werknemers en ontwierp vijftig meter lange drijvende oogstmachines die dag en nacht bezig waren om reuzenkelp uit de Californische kustwateren te halen.

Toen de oorlog voorbij was en de Duitse export van potas werd hervat, lukte het de Amerikaanse kelpindustrie niet rendabel te blijven. Men zag op dat moment nog niet in, aldus historicus Neushul, wat de commerciële potentie van alginaat was. Later werd de winning van alginaat uit zeewier alsnog een grote industrie.

BIO Marieke Brown

Met Stichting Zeewierwijzer probeert Marieke Brown mensen vertrouwd te maken met zeewier als voedsel. Dat doet ze met financiele ondersteuning van het Nederlandse importbedrijf Your Well. Zelf doet ze gedroogde zeewiervlokken door haar muesli of salade en trekt ze soep van Kombu. In zeewier zit veel jodium. Ook geldt het als een goede zoutvervanger met een heel laag natrium gehalte (6-7%). Contact: info@zeewierwijzer.nl